■ De directeur wordt 5 juni 1823 lyrisch en ontroerd als
hij de bedrijvigheid in het eerst zo rustige Veenhuizen ziet en
hij wil graag 'een steen
met mijn naam voorzien' plaatsen.
■ De plannen van Johannes van den Bosch met Veenhuizen houden in dat de gestichten deels bewoond worden door 'arbeidershuisgezinnen'. Enkele algemene opmerkingen.
■ Op 20 december 1823 komen de eerste
arbeidershuisgezinnen aan. Ze worden geadministreerd in het
stamboek van het eerste gesticht met invnr 1571, zie deze pagina.
■ De directeur der koloniën geeft op 26 december 1823
zijn eerste
indrukken van de nieuwe koloniebewoners. Hij denkt dat hun
transport ook efficiënter kan.
Op 2 maart 1824 meldt de directeur de uitkomst van de aanbesteding van
het tweede en derde gesticht en een dag later wat er voor die
gebouwen al aan hout en stenen gekocht is.
■ Op 14 maart 1824 schrijft de directeur vooral over het
aftappen van water uit het
Elsmeer en de plek waar de sluis in het nieuwe kanaal (dus
de Kolonievaart) moet komen.
■ Een op 22 november 1824 uiterst voortvarend gesloten contract met de eigenaren van het Leekster en Zevenhuizer Hoofddiep zal tot irritatie van die eigenaren tot helemaal niks leiden.
■ Op 5 februari 1825 schrijft de directeur der koloniën
over de plannen om na
het eerste gesticht ook de andere gestichten van start te laten
gaan, met veel gedoe met personeel.
■ Een maand later, 12 maart 1825, is in het magazijn van
het tweede gesticht bijna al het nodige tot den ontvangst van eene
geheele bevolking
voorhanden.
■ De directeur vertelt de permanente commissie op 22 oktober
1825 over zijn ervaringen te Veenhuizen. Tegenvallende
landbouw, bankjes om de voeten te steunen en mutsen.
Op 2 december 1825 meldt de directeur drie zaken uit Veenhuizen:
ontslag van winkelier Klaassen, het vinden van een moordenaar
onder de bevolking en de export van turf.
■ De directeur doet 17 februari 1826 het briljante
voorstel om getrouwde bedelaars in gezinsverband
te laten wonen in Veenhuizen. Het spaart nog geld uit ook!
Vanuit het land worden in het wilde weg groepen mensen naar
Veenhuizen gestuurd. Dat wordt chaos en in februari 1826
worden zulke groepen resoluut de toegang geweigerd.
Op zaterdag 22 april 1826 laat men de 'gelden voor de
lopende week' voor VH-1, 500 gulden, bezorgen door een
bedelaar-veldwachter. Die gaat er met de poet
vandoor.
■ Bij het in juli 1826 overbrengen van bedelaars van de
Ommerschans naar Veenhuizen lopen er nog al veel weg. Het komt
door het lakse
personeel van de Ommerschans.
■ De directeur doet 11 november 1826 verslag van de gezondheidstoestand in Veenhuizen: rode loop, ontmoediging bij de geneesheer en een amputatie wegens slagaderbreuk
■ Een begroting voor een 'verwerij' in de kolonie Veenhuizen, gedateerd 18 September 1828. Ik denk niet dat het uiteindelijk doorgegaan is.
■ Een 'kortelijke' rapportage van een bezoek aan Veenhuizen door de directeur op 19 september 1828, waarbij hij ook de looneisen van dokter Sasse overbrengt.
■ Burgemeester Tonckens van Norg vraagt zich 26 september
1828 af of de nieuw aan te leggen begraafplaats in
zijn plaats ook bewoners van Veenhuizen moet bergen.
| Over de crisis in de gezondheidstoestand van wezen in het 3de gesticht Veenhuizen in 1829 zijn zoveel stukken en rapporten dat ik er een apart overzicht van gemaakt heb. |
■ Dominee Johannes Heersprink meldt op 29 januari 1829
een schreeuwend gebrek aan 'Kerk- en onderwijsboeken'. Meer dan de
helft van zijn catechisanten heeft geen 'vraagboeken'.
■ Net als begin januari schrijft de directeur der koloniën ook op 6 februari 1829 een verslag van zijn bezoek aan Veenhuizen, waarbij hij alle facetten van het leven daar langsloopt.
■ Op 16 februari 1829 sturen de 'kerkmeesters der Protestantsche gemeente te Veenhuizen' naar de permanente commissie de begroting voor de Hervormde Gemeente Veenhuizen in 1829.
■ Van het rapport van de directeur over Veenhuizen van 6 maart 1829 heb ik slechts fragmenten. De gezondheidstoestand is buitengewoon gunstig en waterzuiveringsapparaten zijn simpel te maken.
■ Op 12 maart 1829 stuurt de directeur wat stukken naar de permanente commissie waaruit blijkt dat er tekeningen gemaakt zijn en het oude tuchtreglement voor wezen naar Den Haag gaat.
■ Op 9 april 1829 een kort gehouden verslag van Veenhuizen. In het eerste gesticht is plaats gemaakt voor nieuw aankomende weeskinderen. Verder de koornmolen, het karnen en het vee.
■ De pastoor van Veenhuizen wil gezien de afstanden binnen zijn parochie graag een paard, maar de permanente commissie weigert 17 juni 1829 daarvoor te betalen.
■ Op 19 september 1829 wendt burgemeester Tonckens van Norg zich tot Gedeputeerde Staten over de problemen die worden veroorzaakt door de in 1824 overhaast gegraven Kolonievaart.
■ Bij het verslag op 9 april 1832 van zijn bezoek aan Veenhuizen meldt de directeur dat de vaart watergebrek heeft en de zaalopziener Van der Eijnde een koloniste heeft bezwangerd.
■ In het jaarverslag over 1833 schrijft de directeur ook een stukje over 'de houtpoting en het houtgewas over 1833', waarin we kunnen lezen dat bij het 3e gesticht 31,000 elzen en 2,700 berken zijn gepoot.
■ Bij een verslag over Veenhuizen op 14 december 1833 maakt de directeur melding van de bevestiging van dominee Van Rinteln en de aanvaarding van zijn functie van de geneesheer Huët.
■ Een verslag over Veenhuizen van de directeur van 31 januari 1834 waarbij hij zijn aandacht vooral richt op het werk in de diverse 'fabrieken'. En op de hekken in het eerste gesticht.
■ Adjunct-directeur Poelman van het eerste gesticht heeft een beter voetpad laten aanleggen voor kinderen die naar de kerk gaan. Zonder eerst te vrage4n, maar het is 22 februari 1834 goed.
■ In het verslag van de directeur van 13 juni 1834 lijkt hij wat geïrriteerd dat er niet wat bijgebouwd wordt. 115 hangmatten worden noodgedwongen door TWEE weeskinderen beslapen.
■ Een onbekende heeft een
verslag gemaakt van de viering van Koningsdag 24
augustus 1834 in de kolonie Veenhuizen, welk verslag volgens
een bijschrift is geplaatst in de Groninger Courant.
■ Op 10 december 1834 stelt directeur Van Konijnenburg voor om ook de volwassenen in hun hangmatten te voorzien van matrassen in plaats van een losse opvulling van stro.
■ De directeur stelt 3 februari 1835 voor de smederij te verplaatsen van het tweede gesticht naar het derde gesticht, zodat die dichterbij de wagenmakerij is. Waarschijnlijk gaat het niet door.
■ Op 21 februari 1835 doet de directeur verslag van zijn bezoek aan
Veenhuizen. Weven bij het eerste gesticht gaat goed, koeien van
Ommerschans naar Veenhuizen, fabrikesbaas Klunt gestoken en meer.
■ Een verslag door de directeur van zijn laatste bezoek aan Veenhuizen op 3 juni 1835. Wevers onder een pannendak, twaalf knechten in de klompenmakerij, de landbouw, het vee, enzovoort.
■ Adjunct-directeur van het derde gesticht Sikke Berends Drijber onderhandelt met diverse betrokkenen over een vaarverbinding tussen Veenhuizen en Friesland. Op 13 juni 1836 doet hij verslag.
■ Een in augustus 1837 door Gedeputeerde Staten van
Drenthe opgestelde instructie voor de
sluiswachter van het sluisje tussen de Norgervaart en de
Veenhuizense Vaart.
■ Bij het bezoek van de
directeur aan Veenhuizen in maart 1838 dwingt het
lang aanhouden van de winter en de huidige nachtvorsten tot
aanpassingen in het landbouwbeleid.
■ Als de rooms-katholieken vanaf ± 1836/1837 een orgel in hun
kerk hebben, wordt dominee Kornelis van Rinteln vreselijk jaloers.
Op 2 februari 1840 ligt er een plan voor
een protestants orgel.
■ Klein gedeelte
van het verslag van de directeur over Veenhuizen, gedateerd 5
februari 1840, over ongelijkheid tussen bedelaars- en
arbeidersgezinnen en voordracht Harbrecht-Van der Dooze.
De opstand van april 1840, deel 1: De eerste geluiden over de ongeregeldheden op 20 (2e Paasdag) en 21 april 1840 komen bij directeur Van Konijnenburg door een brief van adjunct Kluvers.
De opstand van april 1840, deel 2: Het verslag dat
inspecteur der koloniën Wouter Visser geeft van de ongeregeldheden
en met name van zijn eigen
optreden daartegen.
De opstand van april 1840, deel 3: De omgeving is in rep en roer, blijkens brieven van de burgemeester van Norg en de gouverneur van Drenthe.
De opstand van april 1840, deel 4: De militaire veteranen zijn er blijkbaar helemaal klaar voor, want hun commandant, Johannes Thonhäuser, vraagt om extra munitie.
De opstand van april 1840, deel 5: Op 2 mei neemt de
permanente commissie een aantal maatregelen, zo wordt de directeur
van zijn verlof
teruggeroepen.
De opstand van april 1840, deel 6: Een andere maatregel is om de adjunct-directeur van de vrije koloniën tijdelijk het beheer over het 2de gesticht te geven. Hij pruttelt tegen.
De opstand van april 1840, deel 7: Weer een andere
maatregel is om inspecteur Visser naar Veenhuizen te sturen
vanwaar hij verslag
doet.
De opstand van april 1840, deel 8: Adjunct-directeur
Kluvers begrijpt dat de bedoeling is hem de laan uit te sturen en
reageert daarop met meerdere brieven.
De opstand van april 1840, deel 9: Dwars door dit alles loopt dat er plannen zijn de zaalopziener Schaghen te ontslaan. Dat leidt tot andere verontruste brieven uit Veenhuizen.
De opstand van april 1840, tenslotte: Hoe het allemaal afloopt.
Kluvers en Schaghen vliegen eruit, maar er mag niets naar buiten
komen en het blijkt lastig de aanstichters voor de rechter te
brengen.
■ De nieuwe adjunct-directeur van het tweede gesticht krijgt 31 oktober 1840 ook te maken met een opstootje. Hij overweegt zelfs af te treden, maar laat zich overreden te blijven.
■ Als de Tijdelijke Inspecteur der Godsdienstige Israelitische Scholen op 3 september 1841 het verslag van zijn inspectiereis publiceert, blijkt hij uiterst positief over de joodse gemeenschap in Veenhuizen.
■ Een van de regelmatige bezoeken van de directeur aan de kolonie Veenhuizen in februari 1842. Hij loopt alle vormen van landbouw- en industriële bedrijvigheid langs, met commentaar uit Den Haag.
■ Er is gebrek aan
ruimte in Veenhuizen, zowel voor woonruimte als voor
werkzaamheden. Directeur Van Konijnenburg schrijft er november
1842 een (slechts gedeeltelijk getranscribeerde) notitie
over.
■ De directeur houdt het verslag van zijn bezoek aan de
kolonie Veenhuizen in april 1843 dit keer kort.
Winterrogge, zomerrogge, pramen met mest, katoen-spinnerij en een
dronken zaalopziener.
De opstand van mei 1843, deel 1: De directeur is net terug van een bezoek aan Veenhuizen als hij 9 mei 1843 bericht krijgt van een 'onaangename passage'. Opstand en vechten!
De opstand van mei 1843, deel 2: Twee dagen later, op 11 mei 1843, stuurt de directeur het volgende verslag vanuit Veenhuizen. Alles is onder controle.
De opstand van mei 1843, deel 3: Als de permanente commissie er op 24 juli 1843 over te spreken komt, blijkt de angst van adjunct-directeur Rensing voor haar oordeel onterecht.
De opstand van mei 1843, deel 4: Een week na het oproer schrijft Sophia Walraven een protestbrief: als dat het hier tegenswoordig gaat als dat het schande is.
De opstand van mei 1843, deel 5: Het oproer mondt uit
in een rechtszaak in
oktober 1843 waarvan ik geen transcriptie heb. De
directeur maakt in een brief melding van een zeer forse eis: de
doodstraf.
■ Er zijn tekorten in de magazijnen. De directeur rapporteert 8 februari 1844 dat de eindbeslissing daarover nogal nadelig uit valt voor de magazijnmeester De Lange.
■ Van het zeer lange verslag van het bezoek van de directeur in
maart 1844 heb ik alleen transcriptie van de gedeelten over
proefnemingen met de stoomspinnerij.
En iets over de directeur daarvan.
■ Een kortgeleden ontslagen bedelaarskolonist komt juni 1844 met beschuldigingen over onzedelijk gedrag van employés bij het tweede gesticht te Veenhuizen. De directeur gaat op onderzoek.
■ Op 31 juli 1844 moet de directeur melding maken van
een ongeluk in de stoomspinnerij. En niet zo'n kleintje ook, het
moet een enorme knal geweest zijn, alles is ontzet.
Lege bladzijde