Naar het overzicht
van stukken over ONDERWIJS
In diverse stukken komt zijn naam voor als Heijgenaar. Hij komt
uit Den Haag en hij wordt door die stad op 31 mei 1825
afgeleverd bij de wezengestichten in Veenhuizen. Uit genealogieën
op internet begrijp ik dat Pieter Johannes behoort tot de ongeveer
dertig procent van de bewoners die geen echte wees is. Zijn moeder
is overleden maar zijn vader leeft nog en is inmiddels hertrouwd,
dus tegenwoordig zouden we hem geen wees noemen.
Hij staat met het weesnummer 1256 in de wezenregisters met de
invnrs 1572, 1410 en 1411. Daarvan zijn scans, zie helemaal
bovenaan de pagina hoe die te bereiken zijn. Invnr 1572 is het
stamboek van het derde gesticht dus dat is de plek waar
hij is ondergebracht.
Het is de vraag of hij daar nog zit als de gezondheidstoestand
daar dramatisch wordt, zie hier, want
op enig moment (vermoedelijk tegelijk met andere Veenhuizense
kinderen op 29 september 1825, maar dat is een aanname) wordt hij
uitverkoren voor het Instituut voor Landbouwkundige Opvoeding te
Wateren. Meer informatie over dat Instituut is te bereiken via deze pagina.
Hij staat in het stamboek van kwekelingen te Wateren met invnr 1610 (daarvan zijn geen scans) op folio 5 met het kwekelingennummer 55. Hij staat op een lijst dd 21 oktober 1828 van kwekelingen die vallen onder de herderlijke zorg van dominee Clinge van Vledder, invnr 94 scans 257-25, en hij wordt 9 juli 1830 aangenomen tot 'ledemaat der Hervormde Gemeente te Vledder', zie invnr 107 scan 598.
Vanuit Wateren gaat hij op 16 maart 1831 naar de kolonie
Willemsoord. Hij wordt ondermeester op de school daar en gaat dus
werken onder leiding van hoofdonderwijzer Harmen Barend Otten, zie
over hem deze pagina. De
gebruikelijke situatie is dat de hoofdonderwijzer de grotere
kinderen les geeft en de ondermeester de kleintjes.
Er staat nergens aangetekend waar hij tijdens die 'stage'
verblijft. Misschien is hij bij een koloniaal gezin ondergebracht,
maar dat staat niet in het stamboek van Willemsoord, dus
waarschijnlijker is dat hij bij het gezin van de hoofdonderwijzer
inwoont.
Na een half jaar is ondermeester Hijgenaar mede-ondertekenaar van
een brief vol klachten hoe de onderwijzers te Willemsoord door
kwaadwillende jongens gehinderd worden op de avonden dat de
meisjes school hebben, bijlage 2 van dit verslag. Er
wordt op de ramen getikt, er worden zedenbedervende liedjes
gezongen en de deur wordt van buitenaf gebarricadeerd. Ook na
afloop zijn de meisjes niet veilig.
De meesters schrijven dat ze van een van de betrokken jongens een
karakter kunnen schetsen 'dat in ondeugden de ware menschheid
zoude doen ijzen'. In de er boven staande bijlage 1 is in het
verslag van de Raad van Toezicht Willemsoord te lezen dat er is
ingegrepen. 'Zijnde wijkmeester op de menigte aangevallen en
daarvan gearresteerd en in de provoost overgebracht...' en dan
volgen de namen van vier jongens.
Helemaal bovenaan de pagina staat de behandeling bij de Raad van
Politie en Tucht en daar willen de zes opgeroepen jongens doen
geloven 'dat zij allen, dien avond toevallig voorbij de school
komende, daar stil waren blijven staan, zonder iets aan het
gebeurde toetebrengen'. Vijf van hen gaan vijf dagen de strafkamer
op de kolonie in, degene die er echt niets mee te maken had gaat
één dag de cel in.
Uit het overzicht van het
loongebouw van het koloniale onderwijs blijkt dat de beloning voor
ondermeesters met één of twee gulden per week uiterst karig is.
Het is dan ook de bedoeling dat ze geleidelijk opklimmen naar een
hogere rang en een betere betaling. Voor Pieter Johannes Hijgenaar
komt dat in april 1832, na een dik jaar Willemsoord.
De precieze datum is niet helder. Volgens folio 13 van het
personeelsregister met invnr 997 (daarvan zijn geen scans) wordt
hij 17 april 1832 overgeplaatst naar het eerste gesticht te
Veenhuizen, volgens folio 33 van dat register op 26 april.
Op een overzicht dd 15 juli 1832 dat ik zelf niet gezien
heb maar dat wordt geciteerd in de kolonistendatabase, staat hij
nog als ondermeester bij dat wezengesticht voor 104 gulden per
jaar. Maar na de nieuwe regeling van 27 augustus 1832, zie hier, is hij derde
onderwijzer en verdient hij dan 150 gulden per jaar.
Hij is wel twintig jaar oud en zou dus eigenlijk ontslagen moeten
worden als wees. Daar heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken
3 februari 1832 op gewezen, invnr 122 scan 63 en verder. Op scan
66 heeft de permanente commissie achter de naam van Pieter
Johannes Hijgenaar aangetekend 'suppletoir', wat inhoudt dat hij
op de aanvullende ontslaglijst voor 1832 zal komen.
Aldus geschiedt en het gevolg is dat hij op 26 april 1832
officieel als wees ontslagen wordt. Hij blijft gewoon werken als
onderwijzer.
Maar niet zo vreselijk lang. Op 17 juni 1833 wordt hij afgevoerd 'als hebbende zonder voorkennis der directie zijn post verlaten'. Daarover schrijft de directeur op 2 juli 1833, invnr 138 scan 17, dat 'P.J. Hijgenaar, 3e onderwijzer bij het 1e gesticht te Veenhuizen, op den 28e Maart jl zijnen post eigendunkelijk heeft verlaten en niet is teruggekomen'.
In het personeelsregister met invnr 997 staat kortweg dat hij op
die datum is 'gedeserteerd'. Omdat hij als wees ontslagen is
kunnen ze daar ook niets tegen doen en kunnen ze hem niet laten
opsporen en terugbrengen.
Als hij in 1844 in Den Haag trouwt staat als beroep genoteerd
'huisonderwijzer' en in latere aktes staat hij als 'onderwijzer',
dus hij blijft het onderwijsvak trouw. Het is voor hem te hopen
dat hij dan beter verdient dan op de kolonie.
Het heeft niets met onderwijs te maken, maar er komt een kleine
dertig jaar later een halfbroer van Pieter Johannes Hijgenaar heel
even de kolonie op. Op 7 oktober 1861 worden vanuit Den
Haag als vrije kolonisten in Willemsoord gevestigd:
● Johannes Pieter Hijgenaar, geboren 15 februari 1825.
Hij is getrouwd met
● Klazina Geertruida van Leeuwen, geboren 24 maart 1834,
een voormalige ingedeelde in de vrije koloniën die tussen allemaal
achternaamgenoten te vinden is op deze pagina. Het echtpaar
heeft één kind:
● Dirkje Pieternela Hijgenaar, geboren 29 januari 1860.
De kennismaking bevalt NIET. Al op 22 november 1861, dus
na anderhalve maand, loopt het gezinnetje van de kolonie weg.
Gedeserteerd, net als de halfbroer.