De subcommissie van weldadigheid Den Haag krijgt eind
1823 vijf plekken aangeboden voor arbeidershuisgezinnen te
Veenhuizen. Zie op deze
pagina algemene informatie over arbeidershuisgezinnen, en
een lijst van de eerste arbeidersgezinnen in het eerste
gesticht te Veenhuizen staat op deze pagina.
Aankomst
Den Haag doet een voordracht en op 13 december 1823 gaat
de permanente commissie daarmee akkoord, zie designatie 102 in het
designatieregister
1823. Op 26 december 1823 komen de gezinnen aan, waaronder
dat van Johannes ten Geuzendam. Hier mijn aantekeningen over dat
gezin.
De familie ten (of 'ter' of 'der' of 'den') Geuzendam wordt
gehuisvest in woning 46 (in tegenstelling tot wat in het
designatieregister staat) van het eerste gesticht. Ze staan in het
stamboek van het eerste gesticht met invnr 1571 op scan 16. Zie
bovenaan de pagina hoe die scans te bereiken zijn.
Van die inschrijving neem ik de gezinsgegevens over, met de
kanttekening dat de kolonieadministratie de aantekeningen zijn van
een particuliere organisatie en dus geen officiële bron waarop
blindgevaren mag worden.
Gezinssamenstelling
● Johannes ten Geuzendam is volgens die inschrijving
geboren op 17 juli 1777. Hij is net als de rest van het
gezin hervormd. Hij is getrouwd met:
● Alida Timmermans, geboren 9 februari 1777. Het
echtpaar heeft de volgende kinderen bij zich:
● Agnetia Albertina ten Geuzendam, geboren 16 juni
1810,
● Di(e)derik ten Geuzendam, geboren 21 mei 1812,
● Christina Johanna ten Geuzendam, geboren 25
mei 1815,
● Aaltje ten Geuzendam, geboren 15 februari 1817,
en
● Hermanus ten Geuzendam, geboren 28 mei 1819.
Op 2 oktober 1827 verhuist het gezin naar woning nummer
32. Maar kort erop, op 27 oktober 1827, overlijdt het
hoofd des gezin Johannes ten Geuzendam.
Los spul
Verder heb ik over deze periode geen aantekeningen, behalve dat
Diederik ten Geuzendam voorkomt op de 'Naamlijst der personen
welke belijdenis des geloofs hebben afgelegd op den 14 en als
leden der Protestantsche Gemeente te Veenhuizen zijn bevestigd op
den 16 Augustus 1829', invnr 98 scan 358-en-verder
Vermoedelijk is het ook Diederik die een maandje later als de
'kolonist ter Geusendam' optreedt als getuige bij de raad van
tucht voor arbeidershuisgezinnen. Een arbeidersechtpaar heeft een
vrouw uitgescholden en dat hebben Diederik en een aantal anderen
gehoord, zie het
verslag.
Leegloop
In het stamboek van arbeidershuisgezinnen met invnr 1573 staat
het gezin van 'de weduwe J. ter Geuzendam' op scan 9. Woningnummer
32 is doorgestreept en vervangen door woningnummer 9. Of ze zijn
verhuisd, of de woningen zijn hernummerd, dat weet ik niet. Er is
sprake van leegloop:
■ Op 23 april 1830 gaat Agnetia Albertina ten
Geuzendam met drie maanden verlof om een baan te zoeken. Zie
de
regeling waar dat op gebaseerd is. Blijkbaar lukt het, want
ze keert niet meer terug.
■ Op 13 maart 1831 is Diederik ten Geuzendam
'als milicien vertrokken'. In andere woorden: hij vervult zijn
militaire dienstplicht.
■ Op 20 augustus 1833 verlaat Christina Johanna
ten Geuzendam Veenhuizen en het ouderlijk nest met ontslag.
Volgens de 'Nominative Staat van Kinderen, van Arbeiders
Huisgezinnen aan welken gedurende het jaar 1833 Ontslag uit de
Kolonien is verleend aanwijzende hunne bestemming en ouderdom',
invnr 145 scan 127, heeft de bij haar vertrek achttien jaar oude
Christina Johanna een dienstje 'te Groningen bij de burgerstand'.
Huwelijk Diederik
In het stamboek van arbeidershuisgezinnen met invnr 1574 staat
het nog maar kleine gezin op scan 9. Ook nog steeds in woning 9.
Diederik ten Geuzendam keert 14 maart 1836 terug
in de kolonie. Om te trouwen. In het stamboek staat: 'Dezelfde
gehuwd met Hakkert den 14 October 1836 en als hoofd van
dit gezin bevestigd, de moeder en Aaltje en Hermanus bij hem
inwonende, zie 25 augustus 1836 N23'.
Het laatste betekent dat de permanente commissie op haar
vergadering van 25 augustus 1836 bij agendapunt N23 een
besluit hierover genomen heeft. Dat moet in invnr 451 (geen scans)
zitten, maar heb ik niet bekeken. Over de familie Hakkert (of
Hackert) is nu ook een pagina.
Fabrieksbaas
Het gezin Ten Geuzendam, bestaande uit Diederik ten Geuzendam,
echtgenote Jannetje Hakkert en hun kinderen (zie onder) plus
moeder Alida Timmermans en Aaltje en Hermanus ten Geuzendam, woont
volgens scan 9 van invnr 1574 nu 'in eene woning bij de
stoomfabrijk'. Dat moet een nieuwbouwwoninkje zijn want de fabriek
is op het moment nog maar in aanbouw. Het is bij het derde
gesticht en de verhuizing is niet voor niks.
Bij besluit van de permanente commissie van 21 september 1838
N5 (moet in invnr 478 zitten) wordt Diederik ten Geuzendam per 1
oktober 1838 aangesteld als fabrieksbaas in het derde
gesticht te Veenhuizen. Dat duurt extreem kort. Bij besluit van 13
november 1838 N11 (moet in invnr 480 zitten) wordt hij per 8
december 1838 weer 'ondergebracht bij de
arbeidershuisgezinnen. De informatie komt uit het
personeelsregister met invnr 998 (geen scans) folio 77. Of het
louter een administratieve kwestie is en hij wél fabrieksbaas
blijft is mij niet bekend, maar hoe dan ook duurt dat maar tot
1841 (zie verderop).
Diederiks gezin
Diederik ten Geuzendam en Jannetje Hakkert staan ook in het stamboek van arbeidershuisgezinnen met invnr 1575, op scan 25. Nog steeds in de 'woning van de stoomfabriek' bij het derde gesticht. Hieruit neem ik hun kinderen over.
● Johannes ten Geuzendam, geboren 7 januari
1837,
● Alida ten Geuzendam, geboren 10 december 1838.
● Cornelia ten Geuzendam, ook geboren 10
december 1838, een tweeling dus,
● Adriana ten Geuzendam, geboren 9 mei 1841,
● Christina Johanna ten Geuzendam, geboren 20
april 1845,
● Wijntje ten Geuzendam, geboren 19 oktober
1847,
● Anthonie ten Geuzendam, geboren 5 mei 1850,
● Angenieta Albertina ten Geuzendam, geboren 26
december 1852, en
● Hermanus ten Geuzendam, geboren 5 december
1855.
De drie oudsten (Johannes, Alida en Cornelia) gaan op 19
april 1856 met drie maanden verlof om een baan te zoeken en
keren niet meer terug.
Huwelijk Aaltje
De volgende die trouwt is Aaltje ten Geuzendam. Zij
treedt op 19 mei 1838 te Norg in het huwelijk met Erik
Jans Visser, wiens eerste voornaam ook voorkomt als Eek of
Eerk. Hij is een voorzoon van de echtgenote van arbeiderskolonist
Remke Sybolts Hunia, zie over die familie deze pagina. Hij is een tijdje
daarvoor overgeplaatst naar Willemsoord als opziener in de
katoenweverij en daar gaat Aaltje ook wonen, zie voor het vervolg
deze pagina.
Op 18 december 1839 overlijdt Alida Timmermans
weduwe J. ten Geuzendam.
De stoomspinnerij
Vier dagen later gaat Hermanus ten Geuzendam het huis
uit. Er staat niet bij waarom. Per 22 december 1839 gaat
hij wonen bij het arbeidersgezin Hunia, met een voorzoon van wie
Aaltje ten Geuzendam getrouwd is. Niet zo vreselijk lang, op 4
juni 1841 gaat hij met ontslag. Maar hij verlaat de kolonie
niet, want volgens folio 83 van het personeelsregister met invnr
998 (geen scans) is hij aangesteld tot assistent in de
katoenspinnerij in Veenhuizen-3.
Dat heeft er alles mee te maken dat rond deze tijd de
stoomspinnerij bij het derde gesticht begint te werken. Uit De
kinderkolonie pagina 298: Juni 1841: ‘De katoenspinnerij te
Veenhuizen is thans werkelijk begonnen garen voor onze eigene
weverij op te leveren.’
Daarvoor is personeel nodig. Het hogere kader bestaat uit
ingevlogen Engelsen, zie bijvoorbeeld Thomas
Drinkwater.
Maar daaronder zit een heleboel werkgelegenheid voor autochtone
koloniebewoners, zoals bijvoorbeeld onderdirecteur Gerrit Steenbeek.
En de gebroeders Ten Geuzendam.
Assistenten bij de
katoenspinnerij
In het personeelsregister met invnr 1007 (geen scans) mapje 7 (=
1842) staan ze allebei als assistent bij de katoenspinnerij. De
officiele aanstelling, na de proefperiode, is 1 oktober 1841.
Ze verdienen allebei vier gulden per week.
Bij besluit van 14 oktober 1841 N1 (moet in invnr 520
zitten) gaan ze vijf gulden verdienen en bij besluit van 15
december 1843 N7 (moet in invnr 547 zitten) wordt dat
opgetrokken tot zes gulden per week.
Voor zover uit invnr 1007 te achterhalen, blijven ze dit werk doen zolang de stoomfabriek bestaat, dus tot 1860.
Waarom Hermanus ten Geuzendam in het personeelsregister met invnr
998 staat en niet in het arbeidersstamboek, en Diederik ten
Geuzendam wél in het srbeidersstamboek en niet in het
personeelsregister, is een van die onopgehelderde (en
waarschijnlijk ook nooit op te helderen) raadsels van de
kolonieadministratie. Ze hebben echt allebei dezelfde functie.
Huwelijk Hermanus
Hermanus is de derde die binnen de kolonie trouwt. Hij treedt op
2 juni 1844 in het huwelijk met Weijntje Hakkert,
inderdaad, een zus van de hiervoor genoemde Jannetje Hakkert.
Ik neem hun kinderen over van folio 83 van het personeelsregister
met invnr 998:
● Alida Johanna ten Geuzendam, geboren 16
april 1845 (in de kolonistendatabase staat 1843, maar dat is
onjuist). Zij overlijdt 2 juli 1846,
● Alida Johanna ten Geuzendam, geboren 14 maart
1847,
● Ariën Cornelis ten Geuzendam, geboren 14
augustus 1849,
● Johannes ten Geuzendam, geboren 5 januari
1852,
● Theunis ten Geuzendam, geboren 17 januari
1854, en
● Neeltje ten Geuzendam, geboren 23 januari
1856.
Na 1859, Diederik
In 1859 neemt de Staat de gestichten te Veenhuizen en Ommerschans over van de Maatschappij van Weldadigheid. Daarna zijn het geen koloniën meer en van de periode daarna heb ik slechts incidenteel aantekeningen.
De Maatschappij heeft tot 1 juli 1861 de tijd om de
arbeidersgezinnen weg te werken, of naar de vrije koloniën of met
ontslag. Waar Diederik ten Geuzendam en zijn gezin blijven kan ik
nergens vinden. In het register van laatste arbeidershuisgezinnen
met invnr 1369 staan ze niet, niet in de personeelsregisters en in
de bedelaarsregisters ook niet. Waar dan wel zou ik echt niet
weten.
Na 1859, Hermanus
Volgens folio 8 van het personeelsregister toegang 0137.01 invnr 51 gaat Hermanus ten Geuzendam per 28 juli 1860 naar de Ommerschans als zaalopziener. Dat verdient ƒ 270,40 per jaar, dus ten aanzien van zijn vorige werk gaat hij er op achteruit. Later loopt het salaris wel op tot eerst ƒ 365 en daarna ƒ 416,47½ per jaar.
Volgens folio 4 van toegang 0137.01 invnr 52 wordt hij per 1
oktober 1881 'eervol ontslagen'. Alleen nog in huis zijn dan
dochter Neeltje en een op 7 oktober 1864 geboren
nakomertje Jacob Christiaan ten Geuzendam. Er staat niet
bij waar het gezinnetje naar toe gaat.